Kruiden: Aanvullende informatie

Definitie

Wanneer we in het woordenboek de betekenis van ‘kruiden’ opzoeken dan is daar de volgende omschrijving te vinden: – klein gewas met sappige, niet houtachtige stengel: aromatische en geneeskrachtige kruiden – welriekende of prikkelende plantendelen; specerij Er is dus een verschil tussen kruiden en specerijen. De termen worden in de praktijk echter vaak door elkaar gebruikt. Toch kunnen kruiden worden onderscheiden van specerijen, hoewel ze beide gebruikt kunnen worden om voedsel op smaak te brengen.

Kruiden

Doorgaans worden de bladeren en stengels van groene planten gezien als kruiden. Alhoewel binnen het pakket kruiden ook wortels en zaaddozen kunnen vallen. In streken waar veel kruiden worden gebruikt, wordt vaak niet alleen gebruikgemaakt van specifieke kruiden, maar ook van vooraf gemaakte kruidenmengsels. De meeste kruiden zijn afkomstig uit gebieden met een gematigd klimaat.

Specerijen

Specerijen zijn planten en/of plantendelen die aromatisch smaken of ruiken of een scherpe smaak hebben. Ze worden vaak aan voedsel toegevoegd als smaak- en geurmiddel. Onder specerijen vallen veelal (gedroogde) bloemknoppen, wortels, peulen en andere plantendelen. De meeste specerijen zijn afkomstig uit tropische of subtropische gebieden.

Nadelen

Sinds mensenheugenis is bekend dat bepaalde planten een geneeskrachtige werking kunnen hebben en al even lang wordt daar gebruik van gemaakt. Maar het gebruik van deze oermedicijnen had en heeft enkele belangrijke nadelen: 1. de kwaliteit van de gebruikte grondstoffen kan variëren, waardoor het moeilijk is de juiste dosis vast te stellen; 2. als het plantaardig materiaal niet het hele jaar door beschikbaar is, moet het op een of andere manier worden geconserveerd. Door het bewerken van het verse kruid, zoals bijvoorbeeld bij drogen, kan de werking veranderen; 3. daarnaast bestaat de kans van een allergische reactie op één van de plantbestanddelen.

Fytochemie

Met de opkomst van de fytochemie werden de drie bovenstaande bezwaren gedeeltelijk overwonnen. Fytochemie richt zich op de inhoudstoffen van planten en probeert de chemische samenstelling van plantenmaterialen vast te stellen. Op basis van deze gegevens probeert zij werkzame stoffen uit het plantenextract te isoleren. Beschreven wordt welke planten binnen één familie de hoogste concentraties van bepaalde inhoudsstoffen bevatten, onder welke condities ze gekweekt moeten worden om een zo hoog mogelijk gehalte van deze inhoudsstoffen te verkrijgen en wanneer ze voor een bepaald doel het beste geoogst kunnen worden.

Farmacognosie

Het onderdeel van de fytochemie dat zich bezighoudt met het beschrijven van inhoudsstoffen van planten met een mogelijk farmacologische werking is de farmacognosie. Er is een uitdrukkelijk verschil tussen de farmacologie, die zich bezig houdt met de chemische samenstelling van medicijnen, en de farmacognosie, die kijkt naar de natuurlijke herkomst van medicijnen.

Farmacologie

Het bleek ook mogelijk sommige stoffen via een andere weg te verkrijgen, bijvoorbeeld door synthese op basis van bestanddelen van aardolie. Ook transgene bacteriën kunnen hiervoor worden ingezet. Zo ontstond de moderne farmacologie, de wetenschap die zich bezighoudt met het bestuderen van de wisselwerking of interacties tussen farmaca (het werkzame bestanddeel van een geneesmiddel) met de menselijke fysiologische processen. De farmacologie maakt onderdeel uit van de leer der farmacie (de wetenschap van geneeskrachtige stoffen).

Kruiden en cultuur

In veel landen spelen plantaardige geneesmiddelen nog steeds een belangrijke rol. Fytotherapie of kruidengeneeskunde is de conventionele geneeswijze bij uitstek. De farmacie berust van oudsher op de kennis van kruidengeneesmiddelen. Het wordt dan ook in talrijke culturen gebruikt, zoals in de westerse natuurgeneeskunde, de antroposofie, de traditionele Chinese geneeskunde en de Ayurveda. De filosofie achter het gebruik van fytotherapie verschilt per geneeswijze.

De westerse wereld

In de westerse natuurgeneeskunde was de fytotherapie lange tijd gebaseerd op de humoraalpathologie van Hippokrates, waarbij fytotherapie wordt gebruikt om de balans te herstellen tussen de vier lichaamssappen: bloed (sang), gele gal (chol), zwarte gal (melanchol) en slijm (flegma). Daarbij wordt ook gekeken naar gezonde eet- en drinkgewoonten, het belang van frisse lucht en een natuurlijk verloop van processen in het lichaam. Er is sprake van een hernieuwde belangstelling voor de fytotherapie. Sinds de jaren 70 is er een toename van wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van kruiden die al duizenden jaren gebruikt worden in traditionele geneeswijzen, zoals de Ayurveda en de traditionele Chinese geneeskunde.

De antroposofie

De antroposofie baseert zich op de inzichten van Rudolf Steiner waarbinnen de mens als vier met elkaar verbonden delen wordt gezien: het fysieke lichaam, het etherische lichaam, de ziel en de geestelijke kern. De antroposofische geneeskunde ziet ziekte als een onbalans tussen deze delen en tracht de balans te herstellen met fytotherapie.

China

In China spreekt men over de Traditionele Chinese geneeskunde, ook bekend als Chinese geneeskunde. Het is een verzamelnaam voor een verscheidenheid aan traditionele medische gebruiken die gedurende duizenden jaren in China ontwikkeld zijn. Het wordt ook beschouwd als onderdeel van de Oosterse geneeskunde. De Traditionele Chinese geneeskunde vindt haar oorsprong in een unieke, veelomvattende en systematische theoretische structuur waaronder de theorie van de vijf elementen (metaal, hout, water, vuur en aarde), het meridiaanstelsel van het menselijk lichaam, Yin-Yang en andere systemen. De traditionele Chinese geneeskunde past fytotherapie toe op basis van traditionele recepten die zijn bereid uit vele verschillende planten volgens de filosofie van de vijf-elementenleer. In een gezonde situatie houden alle elementen elkaar in evenwicht. Bij onbalans, klachten en ziekte kunnen één of meerdere elementen uit evenwicht raken en wordt fytotherapie gebruikt om het evenwicht te herstellen. Elke behandeling wordt uitgevoerd volgens dit filosofische raamwerk.

India

Ook in India neemt de traditionele kruidengeneeskunde, Ayurveda genaamd, nog een prominente plaats in de geneeskunde in. De Ayurveda is van oorsprong een hindoeïstische gezondheidsleer uit India en gaat er van uit dat het lichaam de geest volgt en dat een lichamelijke ziekte zijn oorzaak heeft in een onevenwichtigheid in de energieën van de geest. Deze energieën zijn vata, pitta en kapha. Onder meer fytotherapie wordt gebruikt om deze energieën terug te brengen naar de energieverdeling zoals die bij de geboorte was, omdat het toen per definitie optimaal in balans was. Het is een veelomvattend systeem van medische voorschriften en praktische handelingen, die niet altijd ondersteund worden door de moderne (medische) wetenschap. In 1985 schatte de Wereldgezondheidsorganisatie dat ongeveer 80% van de wereldbevolking kruiden gebruikt voor de behandeling van gezondheidsproblemen.

kruid – geneesmiddel – voedingssupplement

Veel fytotherapeutische kennis is gebaseerd op eeuwenlang behouden en doorgegeven gebruiken. In de laatste decennia wordt er steeds meer wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de werkzaamheid van kruiden. Tot voor kort waren heel wat kruidenmiddelen nog onvoldoende op wetenschappelijke wijze in kaart gebracht. Echter, de laatste decennia worden deze systematisch geëvalueerd op hun positieve of negatieve medische effecten en veiligheid. Wanneer kruidenmiddelen de toets van de dubbelblind-methode uit de evidence based medicine doorstaan en bovendien voldoen aan de gestelde veiligheidsnormen dan worden deze als elk ander geneesmiddel opgenomen in de standaard geneeskunde. Veel medicijnen bevatten of zijn dan ook gebaseerd op actieve bestanddelen die afkomstig zijn uit planten. In veel gevallen zijn de werkzame stoffen uit de plant langs chemische weg nagebootst, met een kleine verandering zodat er patent op kan worden verkregen. De registratie van planten als geneesmiddel is geen eenvoudige zaak. Planten bevatten zeer vele inhoudsstoffen, waarvan de hoeveelheden sterk kunnen wisselen. Standaardisatie en normering spelen dus een zeer belangrijke rol. Diverse farmaceutische bedrijven investeren in research naar kruidengeneesmiddelen uit niet-Westerse culturen om uiteindelijk tot de ontdekking van nieuwe geneesmiddelen te komen. Binnen Europa bestaan per land grote verschillen in de maatschappelijke status van fytotherapeutica (in de kruidengeneeskunde gebruikte plantaardige middelen), ook al is de geneesmiddelwetgeving in de EU geharmoniseerd. In Duitsland, evenals in Frankrijk, zijn namelijk veel meer fytotherapeutica geregistreerd dan in Nederland. Daarnaast zijn verschillende in het buitenlang geregistreerde kruidengeneesmiddelen in Nederland in de handel als voedingssupplement, een voedingsmiddel dat bedoeld is als aanvulling op de normale voeding. Volgens de wet is het een geconcentreerde bron van één of meerdere vitaminen, mineralen of andere nutriënten met een voedingskundig of fysiologisch effect. Wanneer kruidenbereidingen als voedingssupplement op de markt zijn, is het de verkopers ervan niet toegestaan medische claims te gebruiken ter promotie van hun product.

wetenschappelijke kritiek

Binnen de wetenschappelijke en medische gemeenschap is er zorg dat men goed geteste medicijnen vervangt door niet geteste stoffen en men hiermee de gezondheid schade toebrengt. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen in Nederland (CBG) heeft op basis van de richtlijnen van de EU en samen met de EMA (de Europese Geneesmiddelen Autoriteit) heel duidelijke procedures voor de registratie. Dit betreft zowel de middelen volgens de THMD (EU richtlijn traditionele kruidengeneesmiddelen), deze middelen zijn absoluut veilig en hebben in de aangeboden dosering een plausibele werkzaamheid volgens Europese traditie en daar is wetenschappelijke consensus over, alsook innovatieve kruidengeneesmiddelen (met full dossier, dus met volledig modern bewijs van werkzaamheid). Daarnaast is voor de veiligheid van de consument in relatie tot de vele kruidenproducten in de warenwet een kruidenbesluit gemaakt dat de VWA de mogelijkheid geeft direct in te grijpen bij elk volgens haar onveilig preparaat. Iets wat zij regelmatig doet. Tevens zijn een aantal planten verboden in de warenwet door het besluit kruidenpreparaten. Dit besluit houdt tevens in dat, indien onderzoek ontbreekt dat de plausibiliteit van de gemaakte gezondheidsclaims ondersteunt, de VWA ook kan ingrijpen.